Nhà Thanh, triều đại phong kiến cuối cùng trong lịch sử Trung Quốc, có kiểu tóc độc đáo – cạo và tết tóc, đã trở thành một biểu tượng quan trọng của thời đại đó. Vậy tại sao người thời nhà Thanh lại chọn cạo tóc phía trước và để bím tóc phía sau?
1. Bối cảnh lịch sử: Phong tục truyền thống Mãn Châu và chiến lược cai trị
Chúng ta đều thấy kiểu tóc của nam giới trong các bộ phim điện ảnh và truyền hình mô tả triều đại nhà Thanh rất đặc biệt. Tất cả những người đàn ông xuất hiện đều gọt trọc nửa đầu phía trước, sau gáy tết tóc đuôi sam. Kiểu tóc này được gọi là “đầu âm dương” bởi sự tương phản giữa màu da đầu và tóc được ví như âm và dương.
Những người sáng lập triều đại nhà Thanh là người Mãn Châu, tổ tiên của họ là người Nữ Chân, sinh sống nhiều ở dãy núi Trường Bạch phía đông bắc Trung Quốc trong thời nhà Tống, sinh sống bằng nghề săn bắn. Trong điều kiện sống tự nhiên như vậy, việc gội đầu không hề dễ dàng nên làm thế nào để chăm sóc tóc một cách thuận tiện đã trở thành một vấn đề quan trọng đối với người Nữ Chân.
Để tóc không bị gió thổi bay và cản trở tầm nhìn khi cưỡi ngựa và bắn cung, đàn ông Mãn Châu dần dần phát triển tục lệ cạo tóc ở trán và tết tóc sau gáy. Kiểu tóc này rất tiện lợi và thiết thực, đảm bảo sự linh hoạt của đầu trong quá trình săn bắn và chiến đấu, đồng thời bím tóc có thể dùng làm gối khi đi săn bắn nơi hoang dã, có thể quấn lên đầu làm mũ để giữ ấm đầu vào mùa đông.
Ngoài ra, tục cạo râu, tết tóc của người Mãn Châu cũng bắt nguồn từ việc thờ thần ngựa. Trong mắt người Nữ Chân, ngựa là đối tác không thể thiếu và quan trọng trong quá trình sinh tồn và chiến đấu của họ nên họ dần dần coi ngựa như những vị thần. Bím tóc để lại sau khi một người đàn ông cạo đầu trông giống như tóc đuôi ngựa. Đây không chỉ là sự bắt chước thần ngựa mà còn thể hiện sự tôn trọng và phụ thuộc vào ngựa.
Sau khi quân Thanh thống trị, tục cạo râu, tết tóc dần trở thành phương thức thuần hóa người Hán. Người Mãn Châu tin rằng việc cạo đầu và tết tóc có thể xóa bỏ quan niệm sâu xa của người Hán về “sự phân biệt giữa Di và Hạ” từ xa xưa, cho phép người Hán dần dần chấp nhận văn hóa Mãn Châu về bề ngoài, từ đó đạt được sự hoà hợp về văn hóa. Đồng thời, cạo tóc còn mang tính quân sự và chính trị. Kiểu tóc được dùng như một phương tiện để nhận dạng ta và kẻ thù, giúp quân Thanh dễ dàng trấn áp lực lượng và duy trì trật tự thống trị.
2. Phong tục văn hóa: từ phản kháng đến chấp nhận
Vào đầu thời nhà Thanh, việc ban hành lệnh cắt tóc đã gây ra sự phản đối gay gắt từ người Hán. Trong văn hóa Hán, quan niệm “thân thể, tóc và da là di truyền từ cha mẹ, không nên làm tổn hại”, việc cạo tóc được coi là thiếu tôn trọng tổ tiên và người lớn tuổi và là một sự xúc phạm đến nhân phẩm. Vì vậy, người dân thời đó đã kịch liệt chống lại lệnh cạo trọc đầu, thậm chí chống lại bằng cả mạng sống. Tuy nhiên, dưới những chính sách hà khắc cai trị của nhà Thanh, đại đa số người Hán cuối cùng đã phải khuất phục trước yêu cầu này.
Theo các sắc lệnh mới của triều đình, người Hán và những người lính nhà Minh đầu hàng buộc phải cạo tóc và thay đổi kiểu tóc như một dấu hiệu phục tùng. “Muốn giữ đầu, không thể giữ tóc, muốn giữ tóc, không thể giữ đầu”, gần như tất cả đàn ông nhà Thanh buộc phải thay đổi kiểu tóc của mình.
Thời gian trôi qua, ngày càng nhiều người Hán bắt đầu chấp nhận kiểu tóc mới này và dần dần coi đó là chuẩn mực. Tóc tết dần dần phát triển thành một biểu tượng văn hóa và biểu tượng địa vị mới trong xã hội nhà Thanh. Những bím tóc có độ dài khác nhau thậm chí còn trở thành biểu tượng của tầng lớp xã hội và địa vị. Các quan chức cấp cao và doanh nhân giàu có thường có bím tóc dài hơn và đẹp hơn để phản ánh địa vị và sự giàu có của họ.
Nhưng kiểu tóc này thực ra đã phát triển vào cuối thời nhà Thanh. Vào đầu thời nhà Thanh thì không như vậy. Khi nhà Thanh mới thành lập, kiểu tóc của người nhà Thanh đều là thắt bím tóc ngắn gọi là “tiền đuôi chuột”, trên đỉnh đầu có một nắm tóc. trong một bím tóc mỏng, cạo bỏ tất cả các phần khác, chỉ để lại phần đó. Nói cách khác, đó là một cái đầu cạo trọc chỉ với một bím tóc mỏng. Ngoài ra còn có các quy tắc về độ dày của bím tóc, phải đi qua lỗ vuông nhỏ ở trung tâm của đồng xu thời đó.
Dưới triều đại của Hoàng đế Càn Long kiểu tóc “tiền đuôi chuột” dần thay đổi. Sau đó, dưới thời trị vì của Hoàng đế Gia Khánh, thời kỳ hòa bình kéo dài trong nhiều năm, nó đã phát triển thành một kiểu tết tóc gọi là “đuôi heo” được bổ sung thêm nhiều tóc để làm bím tóc.
Nhìn lại lịch sử, chúng ta có thể thấy rằng có một khoảng cách giữa phim ảnh và thực tế lịch sử. Phim điện ảnh và phim truyền hình mô tả triều đại nhà Thanh chủ yếu là kiểu tóc âm dương chắc vì lý do thẩm mỹ mà họ không nói nhiều đến kiểu tóc “đuôi chuột” hoặc “đuôi heo”.
Phong tục cạo tóc và để bím tóc của nhà Thanh không chỉ là biểu hiện của phong tục truyền thống Mãn Châu mà còn là công cụ quan trọng để các nhà cầm quyền nhà Thanh củng cố quyền lực và đồng hóa người Hán. Kiểu tóc độc đáo này ẩn chứa ý nghĩa chính trị sâu sắc và ý nghĩa văn hóa trong bối cảnh lịch sử. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của thời đại và xã hội, kiểu tóc độc đáo này cuối cùng đã trở thành một phần của lịch sử. Ngày nay, khi nhìn lại giai đoạn lịch sử này, chúng ta không khỏi cảm thán trước sự đa dạng của các nền văn hóa và những thay đổi của thời đại.
Đăng Dũng biên dịch
Nguồn: Sohu
Xem thêm
Vạn Điều Hay