4 tuổi lên ngôi khai sáng một thời đại

Đã 300 năm trôi qua kể từ khi vua Louis XIV qua đời vào năm 1715. Vào ngày 1 tháng 9 năm 2015, rất nhiều người đã đến cung điện Versailles tráng lệ để tưởng nhớ sự ra đi của Vua Mặt Trời và một thế kỷ vĩ đại đã qua đi cùng với ông.

Trong cung điện Versailles, tại sảnh Louis XIV được bố trí ở pháo đài phía bắc đã có một buổi vũ hội hóa trang rất hoành tráng. Mọi người khoác lên mình những bộ trang phục của thế kỷ XVII và bước vào cung điện Versailles rực rỡ ánh đèn. Trong những bộ quần áo thơm ngát và những chén rượu trên tay, chúng ta dường như đã được quay trở lại với một thời đại tràn đầy tự tin và phi thường.

Lịch sử loài người là một vở kịch lớn đầy thăng trầm. So với các vở kịch được biểu diễn trong nhà hát, lịch sử thế giới là một vở kịch được trình diễn trong khắp cả trời đất. Màn trình diễn của lịch sử không ngừng tiếp nối trong những bộ trang phục khác nhau. Trong đó, có một số vở diễn và một số nhân vật có sức hấp dẫn lớn hơn cả. Những vai diễn này đã hòa vào cuộc sống của các thế hệ sau, và được lưu lại trong ký ức của tất cả mọi người. Họ đã trở thành những người khai sáng nền văn minh.

Chúng ta sẽ cùng nói về một thời đại và một con người khó quên như thế. Đó chính là vị Vua Mặt Trời Louis XIV. Ở đây có một điều rất đặc biệt: giấc mơ mà vị vua vĩ đại này mong muốn thực hiện nhưng chưa đạt được, sẽ tiếp tục được hoàn thành trong thời đại của chúng ta. Nói cách khác, vở kịch vĩ đại này đã kéo dài suốt 300 năm và vẫn được kéo dài đến tận ngày nay.

Đứa con trai Chúa ban

Sự ra đời của vua Louis XIV giống như một phép màu. Dường như Chúa đã chọn một thời điểm hoàn hảo và đặt Louis XIV trên sân khấu đặc biệt dành riêng cho ông.

Khoảng 40 năm trước khi Louis XIV ra đời, ông nội của ông là Henry IV đã đưa nước Pháp ra khỏi đống đổ nát của những năm dài chiến tranh. Vua Henry, một vị vua tốt của người dân Pháp, từng nói: “Nước Pháp được giao cho ta gần như đã bị tiêu diệt. Đối với người Pháp, có thể nói nước Pháp đã không còn tồn tại”.

Dưới thời trị vì của cha mình, Louis XIII, nước Pháp trải qua 30 năm chiến tranh với sự tham gia của nhiều nước châu Âu, cuối cùng đánh bại triều đại Habsburg và bắt đầu trỗi dậy ở châu Âu. Tuy nhiên, có một lời nguyền đã phủ bóng lên chiến thắng này: vua Louis XIII không có con sau 23 năm kết hôn với công chúa Ana của Tây Ban Nha. Khi cậu bé Louis XIV ra đời, cả triều đại Bourbon đều vô cùng vui mừng. Cậu được xem là món quà muộn màng và được gọi là “Đứa con trai Chúa ban”.

Louis XIV khi còn là Thái tử. Tranh của Philippe de Champaigne. (Ảnh thuộc miền công cộng Wikipedia)

Năm 1643, cậu bé Louis hơn 4 tuổi đã được mẹ đưa lên ngai vàng và trở thành vua nước Pháp. Trong một bức chân dung, hình ảnh cậu bé Louis có mái tóc xoăn vàng dài ngang vai, mặc một bộ áo giáp màu hoa hồng rất đẹp, đôi mắt xanh lam toát lên vẻ nhu hòa cùng đôi má dịu dàng ngọt ngào và cao quý. Không ai có thể ngờ rằng rằng vị vua nhỏ này khi lớn lên sẽ trở thành một bậc vị vua anh minh đầy tự tin, trở thành người cai trị nước Pháp trong ba phần tư thế kỷ, và là vị vua trị vì lâu nhất trong lịch sử. Lãnh thổ về mặt văn hóa của vua Louis XIV đã vượt ra khỏi nước Pháp và bao trùm toàn bộ châu Âu.

Louis XIV có một phả hệ đáng tự hào trong số các gia đình hoàng tộc ở châu Âu. Cha của ông, vua Louis XIII, là vua của triều đại Bourbon, còn ông nội của ông, vua Henry IV, một người nhân từ và nhiệt tình, đã đặt nền móng vững chắc cho triều đại Bourbon. Ông ngoại của ông là vua Philip III của Tây Ban Nha, vào thời điểm đó, Tây Ban Nha là một trong những cường quốc hàng đầu của châu Âu.

Dòng dõi bên mẹ của Louis XIV cũng rất hiển hách: mẹ của ông, Ana của Áo, là công chúa Tây Ban Nha. Bà nội của ông là Marie de Medici, một thành viên của gia tộc Medici nước Ý, và bà cố ngoại của ông là con gái của Hoàng đế La Mã Thần thánh Maximilian II. Ngoài ra, Louis XIV còn mang trong mình dòng máu cao quý của hoàng gia Áo và hoàng gia Bavaria.

Dòng dõi của vua Louis XIV bắt nguồn từ vua của Aquitaine – vua Louis Mộ đạo. Vị vua ngoan đạo này là con trai của Charlemagne, người đặt nền móng cho Đế chế La Mã Thần thánh đồng thời được kính trọng với vai trò là người bảo vệ Cơ Đốc giáo. Vì mối liên hệ huyết thống này, vua Louis XIV đã không ngần ngại chiến đấu trong nhiều năm để xây dựng lại lãnh thổ của Đế chế La Mã Thần thánh. Ngoài ra, nỗ lực thành lập một đất nước thuần túy Thiên Chúa giáo của vua Louis XIV cũng có liên quan chặt chẽ với mối quan hệ huyết thống này. Dòng máu trong huyết quản đã cho vua Louis XIV một niềm tin không thể lay chuyển về việc thành lập một vương quốc cao quý.

Đứa trẻ được Chúa ban cho này đã quy tụ những dòng máu ưu tú nhất Châu Âu. Dựa trên nền tảng vững chắc do cha và ông nội để lại, vua Louis XIV đã mở ra một thời đại huy hoàng. Cho đến nay, người ta cho rằng thời đại tuyệt vời này giống như một chiếc vương miện không thể phục chế.

Truyền kỳ về vị Vua Mặt Trời

Louis XIII của Pháp, Vương hậu Ana và con trai họ Louis XIV. (Miền công cộng)

Từ vua cha Louis XIII, Louis được thừa hưởng một nước Pháp đang trỗi dậy ở châu Âu. Trong 18 năm đầu trị vì, mẹ của ông và hồng y Mazarin quản lý chính sự. Thời gian này đã xảy ra cuộc biến loạn Fronde, khiến cậu bé Louis phải trốn khỏi Paris và lang thang trên khắp đất nước của mình. Tuy nhiên, vị vua nhỏ với dòng máu cao quý chảy trong huyết quản có một lòng tự tin không thể xâm phạm. Ngay từ rất sớm, chàng trai trẻ Louis XIV đã bộc lộ tài năng phi thường của mình.

Năm 1653, vua Louis XIV 15 tuổi mặc trang phục chiến đấu của La Mã và đội vương miện lớn bằng lông vũ nhiều màu sắc tượng trưng cho mặt trời, đứng trên một chiếc bục được nâng lên sân khấu. Những diễn viên ba lê tượng trưng cho các ngôi sao ở xung quanh đang cúi mình dưới ánh trăng, Louis XIV từ từ di chuyển chân và tay một cách trang nghiêm, điều khiển sự di chuyển của của vũ trụ, mặt trời và mặt trăng: bóng tối rút lui và ánh sáng xuất hiện. Đó chính là thần mặt trời Apollo, vị Thần ánh sáng đồng thời là vị Thần bảo trợ cho nghệ thuật.

Kể từ thời khắc đó, thái hậu cùng tất cả các quan đại thần cũng như hoàng thân ngồi trên khán đài đều biết rằng nước Pháp sẽ có một vị minh quân khác hẳn với tất cả những vị vua trước đây.

Kể từ khi nắm quyền vào năm 24 tuổi, vua Louis XIV đã thể hiện một vẻ uy nghiêm không thể cưỡng lại. Trong cuốn “Thời đại của Louis XIV”, Voltaire đã miêu tả vua Louis XIV với vẻ hào hoa phong nhã, sau khi xuống ngựa, đã mặc bộ đồ đi săn, đôi giày ủng da to bản và tay cầm roi da bước vào tối cao pháp viện. Vị Vua Mặt Trời dùng tư thế và lời nói tôn quý, nói với quan chánh án bằng một giọng nói vô cùng uy nghiêm: “Sắc lệnh của trẫm không phải để các khanh thảo luận. Quan chánh án tối cao, trẫm cấm khanh cho phép mở những hội nghị như thế này, cấm tất cả các khanh đưa ra yêu cầu mở những hội nghị như thế này”.

Ba năm sau, lời nói của vua Louis XIV càng chắc như đinh đóng cột: “Các khanh cho rằng các khanh là đất nước sao? Trẫm mới chính là đất nước (l’etat, c’est moi).”

Vị thái tử ngọt ngào ngày nào đã trở thành một vị vua vô cùng công chính và tràn đầy tự tin. Thị nữ của Thái hậu, Phu nhân de Motteville từng nói: “Về mặt công bằng, nhân hậu, rộng lượng, tự giác và nghiêm khắc, thì tất cả các vị vua ở các triều đại đương đại và quá khứ đều không thể sánh bằng vua Louis XIV”.

Vua Louis XIV dưới con mắt của những người đương thời, ​​và vua Louis XIV được lưu truyền trong văn hóa đại chúng ngày nay dường như là hai người khác nhau.

Dòng máu vua Louis XIV được kế thừa bao gồm cả tính cách hoa lệ của nước Ý, khí chất nghệ thuật đam mê và lãng mạn của Pháp, cũng như chủ nghĩa anh hùng và ngoan đạo của Tây Ban Nha. Cha của ông, vua Louis XIII, là một người rất tài năng. Vua Louis XIII có thể chơi đàn luýt, sáng tác nhạc, thiết kế trang phục khiêu vũ, và cũng giống như giới quý tộc thời đó, vua Louis XIII có thể biểu diễn những điệu múa ba lê trên sân khấu. Louis XIV đã kế thừa tài năng nghệ thuật của cha mình và phát huy đến mức tối đa. Trong triều đình của ông, âm nhạc Baroque, những vở hài kịch châm biếm của Molière, những bức tranh cổ điển, và múa ba lê đã hòa quyện vào nhau để tạo nên một cung điện nghệ thuật.

Trong cung điện Versailles được thiết kế tương ứng với các vì sao, cận thần và các quý tộc đều cư xử trang nhã, quần áo đẹp đẽ, nghi thức giữa nhà vua và các sứ thần nước ngoài duyên dáng như một điệu nhảy.

Rõ ràng là triều đình của vua Louis XIV có một sức hấp dẫn mạnh mẽ chưa từng có ở châu Âu.

Kể từ khi xuất hiện trên sân khấu trong vai Thần Apollo, Louis XIV đã nhận được danh hiệu Vua Mặt Trời. Danh hiệu vinh quang này cũng không phải được trao cho ông một cách ngẫu nhiên. Trong số những lời tri ân gửi đến vua Louis XIV, Goethe từng nói: “Ngài chính là hình mẫu hoàn hảo cho các vị hoàng đế”.

Vua Louis XIV vai Thần Apollo trong vở ballet Royal de la Nuit (1653)/ Miền công cộng

Khai sáng một thời đại

Triều đại của Louis XIV được Voltaire gọi là Thời đại Louis XIV, hay còn được gọi là “le grand siècle” (thế kỷ vĩ đại). Trong thời kỳ này, người Châu Âu đã có những thay đổi rất lớn trong cách tư duy và lối sống. Từ một châu Âu dũng mãnh hiếu chiến, thô lỗ, man rợ, đã trở thành một châu Âu lịch sự và đa dạng về văn hóa. Trung tâm của sự thay đổi này nằm ở Paris, thủ đô của Châu Âu thời bấy giờ và cung điện Versailles, niềm ghen tị của giới quý tộc khắp Châu Âu.

Điều hấp dẫn nhất về thời đại của Louis XIV có lẽ chính là người đã tạo nên nó. Voltaire sống vào cuối thời đại này, từng nói rằng: “Thiên nhiên dường như đã rất hài lòng khi sản sinh ra những nhân vật vĩ đại nhất trong lĩnh vực nghệ thuật và những người xinh đẹp nhất, những nam thanh nữ tú duyên dáng nhất tập hợp trong cung điện ở Pháp. Đức vua có dáng người cường tráng, dung mạo khôi ngô, uy nghiêm hơn tất cả các quần thần. Giọng nói của ngài trang nghiêm, có thể làm người khác cảm động, thu phục lòng người, nhưng cũng khiến người khác thấy kính sợ. Ngài có một loại phong thái và khí chất đặc biệt tương xứng với địa vị và con người của ngài”.

Những người sống trong thời đại của Louis XIV đều ý thức được tầm quan trọng của thời đại này. Dường như họ biết rằng thời đại của mình sẽ để lại được những dấu ấn: Bảo tàng Louvre, cung điện Versailles, những tòa nhà nguy nga với rất nhiều bức tượng và vườn hoa của Paris, ngôn ngữ Pháp vừa nho nhã vừa linh hoạt, hay những bộ tóc giả dài, xoăn cho nam giới. Đó là những minh chứng về một thời đại vô cùng vĩ đại.

Thế kỷ vĩ đại này đã để lại những dấu ấn về mặt văn hóa, nghệ thuật, chính trị và phong tục xã hội ở Pháp. Tại nơi giai cấp quý tộc từng được nắm giữ quyền lực và quyền tự chủ, Louis XIV đã xây dựng một mô hình chế độ quân chủ chuyên chế kiểu mẫu, và thúc đẩy sự hình thành các quốc gia, dân tộc ở châu Âu. Không những thế, ông còn phát huy mạnh mẽ chủ nghĩa cổ điển và dùng nội hàm tao nhã của nghệ thuật cổ điển để thay đổi phong thái của con người thời bấy giờ. Sự thúc đẩy của Vua Mặt Trời đã giúp hình thành nền cộng hòa tri thức ở châu Âu. Đó là thời đại mà tư tưởng của con người có những bước tiến bộ lớn nhất, là thời đại mà người châu Âu học hỏi văn hóa lễ nghi và cách sống theo đúng nghĩa con người. Sự nghiệp vinh quang nhất của Vua Mặt Trời Louis XIV có lẽ chính là góp phần định hình nên cả châu Âu.

Bản kế hoạch văn minh bị thất lạc

Cũng giống với sự thịnh vượng của nhà Đường trong thời kỳ Trung cổ, thời đại Louis XIV có rất nhiều câu chuyện khiến người đời kinh ngạc. Sân khấu của câu chuyện này mở rộng trên khắp cả châu Âu. Ở đây diễn viên chính là những quốc gia châu Âu mới trỗi dậy ở hiện đại và nhiều nhân vật trong các lĩnh vực khác nhau, ảnh hưởng đến châu Mỹ, châu Phi và cả châu Á.

Trong một thời đại mà rất nhiều điều đều có thể xảy ra cộng thêm sự hiếu kỳ và ngây thơ, Vua Mặt Trời đã cử đi rất nhiều đoàn sứ giả, và một nhóm trong số đó đã đến đế quốc Trung Hoa hùng mạnh nhất phương Đông thời bấy giờ. Không lâu sau đó, ở châu Âu đã xuất hiện “cơn sốt Trung Hoa” kéo dài gần một thế kỷ. “Cơn sốt này” chính là nhờ sự chung sức của vua Louis XIV và Khang Hy đại đế. Hai vị hoàng đế đã tạo nên sự giao thoa văn hóa giữa phương Tây và phương Đông.

Sự vĩ đại của thời đại Louis XIV chính là ở chỗ có thể kết nối hai thế giới hoàn toàn khác nhau ở phương Đông và phương Tây. Vua Louis XIV, người tạo nên cầu nối này, dường như có một bản kế hoạch tuyệt với, chưa từng được người khác biết đến. Với sự nhiệt tình và siêng năng hiếm có, Vua Mặt Trời đã thực hiện những bản kế hoạch này trong suốt 72 năm trị vì nước Pháp.

Mặc dù vua Louis XIV đã có hàng loạt thất bại trong những năm cuối đời, và những thay đổi lớn trong suốt 300 năm sau đã làm ảnh hưởng đến kế hoạch của ông. Tuy nhiên không ai có thể phủ nhận rằng Vua Mặt Trời chính là trung tâm của vở kịch thời đại này. Vua Louis XIV giống như một mặt trời rực rỡ, ánh sáng của ông từ nước Pháp chiếu sáng khắp Châu Âu, thậm chí còn chiếu rọi đến cả các đế quốc có lịch sử lâu đời ở phương Đông.

Thời đại Louis XIV đang đối mặt với sự phát triển mạnh mẽ của những trào lưu hiện đại, và sự giao thoa của các trào lưu tư tưởng trên thế giới. Trong 300 năm sau khi vị Vua Mặt Trời không còn trên thế gian, bản kế hoạch văn minh của ông dường như cũng bị thất lạc theo thời gian.

Vậy bản thiết kế này có ý nghĩa gì với chúng ta hôm nay? Tại sao lại có sự ngăn cách không thể vượt qua giữa chúng ta và thời đại Louis XIV?

Khi con người cởi bỏ những bộ quần áo hàng ngày, khoác lên mình chiếc áo choàng nhung cách 300 năm và bước vào cung điện Versailles tráng lệ, liệu có phải chúng ta đang ở trong một giấc mơ ngược dòng thời gian hay không?

Hạ Đảo – Epoch Times
Đức Nhân biên dịch