Mặc dù bệnh Parkinson chủ yếu ảnh hưởng đến chuyển động, thăng bằng và phối hợp, nhưng đôi khi bệnh nhân cũng mắc chứng mất trí nhớ, dẫn đến hiện tượng ‘mặt trời lặn’.
Ảnh hưởng đến 80% bệnh nhân Parkinson
Theo Trung tâm Trí nhớ và Lão hóa của Viện khoa học thần kinh Weill, hầu hết những người mắc bệnh Parkinson bắt đầu có các triệu chứng vận động khi họ ở độ tuổi từ 50 đến 85, một số người có dấu hiệu sớm hơn.
Tiến sĩ Isabella Park, Phó giám đốc y tế kiêm Giám đốc lão khoa và chăm sóc giảm nhẹ tại Long Island Jewish Forest Hills, một bộ phận của Northwell Health ở New York, nói với The Epoch Times rằng, phần lớn bệnh nhân mắc bệnh Parkinson sẽ mắc chứng mất trí nhớ và có nguy cơ bị hiện tượng ‘mặt trời lặn’ cao hơn. Hiện tượng này có thể xảy ra ở bất kỳ giai đoạn nào của chứng mất trí nhưng phổ biến nhất là ở giai đoạn giữa và sau.
Các triệu chứng ‘mặt trời lặn’ bao gồm:
- Mất ngủ
- Lo lắng
- Kích động
- Ảo giác
- Hoang tưởng
- Lú lẫn
- Khó chịu và la hét
TS Park cho biết: “Hiện tượng mặt trời lặn có thể gây ra các hành vi khác nhau ở các mức độ khác nhau. Nó có thể bắt đầu rất tinh vi và có thể tăng lên nếu không được chuyển hướng hoặc giấc ngủ không được điều chỉnh”.
Theo Viện Khoa học thần kinh Weill, có tới 80% người mắc bệnh Parkinson cuối cùng sẽ mắc chứng mất trí nhớ. Thời gian trung bình từ khi bắt đầu có vấn đề về vận động đến khi phát triển chứng mất trí nhớ là khoảng 10 năm.
Theo TS Park: “Nguyên nhân chính xác [của hiện tượng mặt trời lặn] rất phức tạp và chưa được hiểu rõ, nhưng nó được cho là sự gián đoạn trong đồng hồ sinh học do chứng mất trí nhớ gây ra”.
Tiến sĩ giải thích rằng nó có thể được kích hoạt bởi nhiều yếu tố, chẳng hạn như quá mệt mỏi, đói, khát hoặc buồn chán. Các kích hoạt khác có thể bao gồm:
- Thiếu ngủ
- Tác dụng phụ của thuốc
- Bệnh lý
- Nỗi đau
- Mất nước
5 cách để giúp bệnh nhân trải qua hiện tượng ‘mặt trời lặn’
Dưới đây là một số lời khuyên thiết thực về cách giúp đỡ ai đó đang trải qua hiện tượng ‘mặt trời lặn’ liên quan đến bệnh Parkinson.
1. Thiết lập một thói quen thường xuyên
Bệnh Parkinson có thể phá vỡ đồng hồ bên trong cơ thể, dẫn đến rối loạn giấc ngủ và các triệu chứng khác.
Bằng cách thiết lập một thói quen đều đặn, chúng ta có thể giúp điều chỉnh đồng hồ sinh học bên trong cơ thể, khiến việc quản lý hiện tượng mặt trời lặn trở nên dễ dàng hơn. Những người sống chung với hiện tượng này nên thức dậy và đi ngủ vào cùng một thời điểm mỗi ngày, ăn uống vào giờ cố định và lên lịch cho các hoạt động và thời gian nghỉ ngơi trong ngày.
Một nghiên cứu năm 2019 đã kết luận rằng, việc thiếu thói quen có thể gây ra các triệu chứng trầm cảm ở người lớn tuổi. Trầm cảm đã được phát hiện là nguyên nhân làm trầm trọng thêm tình trạng nhận thức có sẵn.
2. Tạo môi trường yên bình
Theo một bài đánh giá trong Psychiatry Investigation, hiện tượng ‘mặt trời lặn’ có thể bị kích hoạt do bị kích thích quá mức. Vì vậy, điều quan trọng là phải tạo ra một môi trường yên tĩnh và thư giãn. Một số cách để làm điều này là giảm mức độ tiếng ồn và loại bỏ những yếu tố gây xao nhãng có thể gây lo lắng hoặc nhầm lẫn.
TS Park cho biết: “Bất kỳ phương pháp thay thế nào như tinh dầu, xoa bóp và ấn huyệt đều có thể làm giảm bớt lo lắng và căng thẳng”.
Các kỹ thuật thư giãn như thiền định và quán tưởng có thể giúp giảm lo lắng và thúc đẩy thư giãn.
Một thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên gần đây cho thấy thiền chánh niệm dường như là một chiến lược “khả thi và đầy hứa hẹn” để kiểm soát các triệu chứng trầm cảm và duy trì sự ổn định về cảm xúc, đồng thời mang lại lợi ích đáng kể cho hiệu suất nhận thức.
-
- thiền định và quán tưởng có thể giúp giảm lo lắng và thúc đẩy thư giãn. (Shutterstock)
3. Khuyến khích hoạt động thể chất
Tập thể dục là một thành phần thiết yếu trong việc kiểm soát bệnh Parkinson. Nó có thể giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ và giảm các triệu chứng mặt trời lặn.
Một nghiên cứu quy mô lớn từ Tổ chức Parkinson (pdf) cho thấy những người mắc bệnh Parkinson bắt đầu tập thể dục sớm trong khi mắc bệnh, ít nhất 2,5 giờ mỗi tuần thì có chất lượng cuộc sống suy giảm chậm hơn so với những ai bắt đầu tập thể dục muộn hơn. Việc thiết lập thói quen tập thể dục sớm là điều cần thiết để quản lý bệnh Parkinson.
Tổ chức Parkinson khuyến nghị một chương trình tập thể dục cho người Parkinson nên bao gồm:
- Hít thở
- Rèn luyện sức mạnh
- Cân bằng, nhanh nhẹn và đa nhiệm
- Uyển chuyển
4. Hạn chế cafein và rượu
TS Park khuyên: “Cắt giảm cafein, đường và thậm chí cả chất lỏng vào buổi tối để giảm thiểu nhu cầu đi vệ sinh ban đêm”.
Caffeine và rượu có thể làm gián đoạn giấc ngủ và làm trầm trọng thêm các triệu chứng của mặt trời lặn. Hạn chế cafein vào buổi sáng và nên tránh uống rượu vì nó có thể làm tăng thêm sự bối rối và lo lắng.
5. Xem xét một số chất bổ sung
TS Park cho biết: “Có những loại thảo mộc và chất bổ sung có thể hữu ích. Hoa cúc, melatonin, vitamin B, C, E, v.v. được chứng minh là có tác dụng làm dịu và giảm bớt các triệu chứng mặt trời lặn”.
Nghiên cứu cho thấy dùng melatonin – hormone tự nhiên khiến chúng ta buồn ngủ. Có thể kết hợp tắm nắng để giúp làm dịu “mặt trời lặn”. Một đánh giá năm 2014 cho thấy melatonin có thể giúp giảm kích động vào ban đêm và cải thiện giấc ngủ ở những người mắc chứng mất trí nhớ.
Một thử nghiệm ngẫu nhiên, có kiểm soát cho thấy chiết xuất hoa cúc cải thiện đáng kể chất lượng giấc ngủ ở người cao tuổi và là một cách an toàn để có giấc ngủ khỏe mạnh. Điều này có thể ngăn ngừa các vấn đề về giấc ngủ liên quan đến tình trạng này.
Nồng độ vitamin B thấp thường được quan sát thấy ở những bệnh nhân mắc chứng mất trí nhớ và việc bổ sung đã được chứng minh là giúp cải thiện trí nhớ và làm chậm quá trình teo não.
Một nghiên cứu khác phát hiện ra sự thiếu hụt vitamin C làm suy giảm nhận thức và việc bổ sung vitamin E cũng có “hành động bảo vệ cụ thể” chống lại bệnh Parkinson.
Khi tất cả các cách khác đều thất bại, hãy cân nhắc dùng thuốc
TS Park nói: “Đôi khi nếu các triệu chứng quá khó chữa, các loại thuốc khác có thể cần được cân nhắc để đảm bảo an toàn cho người bệnh và giúp họ thiết lập lại chu kỳ giấc ngủ của mình”.
Levodopa, một loại thuốc thường được sử dụng để kiểm soát các triệu chứng của bệnh Parkinson, cũng có thể giúp làm giảm các triệu chứng “mặt trời lặn” bằng cách tăng mức độ suy giảm dopamin điển hình của bệnh. Nghiên cứu cho thấy, “mặt trời lặn” ở bệnh nhân Parkinson có thể là do sự cạn kiệt dopamine trong não.
Theo đánh giá của Psychiatry Investigation, một loại thuốc khác được sử dụng để kiểm soát các triệu chứng là thuốc chống loạn thần. Những loại thuốc này được sử dụng để điều trị cho những người bị kích động, hung hăng hoặc đau khổ nghiêm trọng do các triệu chứng như ảo giác và ảo tưởng. Chúng thường được sử dụng như một “phương án cuối cùng” để làm giảm các triệu chứng.
Học hỏi từ mỗi trải nghiệm
TS Park chỉ ra rằng, cách hiệu quả nhất để đối phó với hiện tượng “mặt trời lặn” là học hỏi từ mỗi trải nghiệm và ghi nhật ký về các triệu chứng.
“Những câu hỏi như: “điều gì có thể đã kích hoạt chúng? Ngày này khác với những ngày khác như thế nào? Những triệu chứng nào đã trải qua? Hiện tượng này kéo dài bao lâu? Lần này điều gì đã làm chúng bình tĩnh lại?” rất hữu ích. Điều quan trọng là phải hỏi”, TS Park nói.
Những gì bạn đã học được từ mỗi lần xảy ra sẽ giúp bạn giải quyết vấn đề tiếp theo dễ dàng hơn.
Cô ấy nói: “Bạn có thể giảm bớt mỗi đợt hoặc giảm tần suất của các trải nghiệm, điều này sẽ giúp bạn quản lý hiện tượng mặt trời lặn dễ dàng hơn”.
- Thiền định có thể làm giảm bớt triệu chứng mặt trời lặn trên bệnh nhân Parkinson. Bạn có thể tham gia thử lớp thiền định online miễn phí tại đây.
George Citroner – Epoch Times
Thiện tâm biên dịch
NTD Việt Nam