Lão Tử đàm luận rất nhiều về nước. Ông cho rằng, người thiện vào bậc cao thì giống như nước. Nước khéo làm lợi cho vạn vật mà không tranh với vật nào, ở chỗ mọi người không thích (chỗ thấp), cho nên nước là gần với Đạo.
Nước là yếu tố chính cho sự sinh trưởng phát triển của vạn vật. Một người không ăn cơm trong nhiều ngày vẫn có thể sống được, nhưng một ngày không có nước sẽ thấy rất khó khăn để sinh tồn.
Nước là vô tư, vô ngã, không sợ hãi. Nó vì vạn vật, vì nhân loại mà lưu chuyển không phân biệt ngày đêm, giúp cho sinh mệnh khỏe mạnh, sinh trưởng.
Vạn vật trong vũ trụ nếu không có nước cung cấp sẽ bị khô hạn mà chết. Cho nên những câu nói: “Đại Đạo tự thủy” (đại đạo như nước), ‘Thượng thiện nhược thủy“ (bậc thượng thiện như nước), “Pháp tỷ như nước” (có thể rửa sạch vết bẩn nhơ nhớp) được Lão Tử đàm đạo nhiều nhất trong các tác phẩm của ông.
Qua các tác phẩm của Lão Tử, người đọc có thể thấy ông nhiều lần ví người có đạo đức cao thượng là giống như đặc tính của nước. Dưới đây xin trích dẫn một số trong ấy:
1. Làm lợi vạn vật mà không tranh giành
Lão Tử nói: “Thượng thiện nhược thủy, thủy thiện lợi vạn vật, phù duy bất tranh, cố vô vưu”, ý nói nước là thiện nhất, là tốt nhất, nước đem lại lợi ích cho muôn vật mà lại không tranh không giành lợi ích.
Đặc tính của nước là chân thành giúp đỡ vạn vật mà không tranh giành danh lợi, không tranh giành cao thấp, cũng không tự cho mình là hiểu biết, lại không khoe khoang bản thân. Chính là bởi vì không tranh giành với vạn vật cho nên nó không có oán hận lo âu.
Tương tự với “Thượng thiện nhược thủy”, Lão Tử giảng:“Thánh nhân chi đạo vi nhi bất tranh. Phu duy bất tranh, cố thiên hạ mạc năng dữ chi tranh.” tức là, bậc thánh nhân chỉ làm việc chứ không tranh. Vì không tranh giành, cho nên thiên hạ không ai tranh giành với mình.
Đại đạo rộng lớn, nước không có chỗ nào không chảy đến. Vạn vật đều dựa vào nước để được ẩm ướt mà sinh tồn. Nước lại không chối từ trách nhiệm, đem mình kính dâng cho tự nhiên mà không đòi hỏi bất cứ sự đền đáp nào.
Bậc thánh nhân cũng lại như thế, họ làm vì người mà không vì mình. Nhưng người không tranh giành, ngược lại, lại thắng được người khác là bởi vì mỗi việc làm của họ đều là phù hợp với bản tính con người, lợi người chứ không hại người.
3. Hạ mình ở chỗ thấp
Hạ mình ở chỗ thấp là có thể cùng một chỗ với quảng đại quần chúng, hấp thụ càng nhiều dinh dưỡng đến để làm phong phú bản thân.
Cổ ngữ có câu: “Thiện dụng nhân giả vi chi hạ” tức là khéo dùng người là hạ mình ở dưới người. Tục ngữ cũng có câu: “Nhân vãng cao xử ba, thủy hướng đê xử lưu”, ý nói con người luôn hướng đến chỗ cao để trèo, còn nước lại chảy đến chỗ trũng, chỗ thấp. Trong sự tranh giành của vạn vật, nước một mình lặng lẽ chảy đến chỗ thấp mà bao dung hết thảy.
Bởi vậy, Lão Tử cũng giảng: “Xử chúng nhân chi sở ác, cố kỉ vu đạo”, ý nói nước không tranh giành lợi với vạn vật, nằm ở chỗ mọi người không chú ý, cho nên nước là gần với Đạo nhất.
4. Mềm mại mà không yếu nhược
Trong cuốn “Đạo Đức Kinh”, Lão Tử đã viết:“Kiên cường xử hạ, nhu nhược xử thượng”,ý tứ chính là nói rằng cứng cỏi thì chết, mềm mại mới sống, cứng cỏi thì kém, mềm mại mới hơn.
Ông cũng giảng, thiên hạ không có gì mềm mại bằng nước, mà cũng không có gì có sức công phá hơn được nước… Chẳng chi hơn nó, chẳng chi thay thế được nó. Mềm thắng cứng, yếu thắng mạnh, thiên hạ ai cũng biết thế, mà chẳng ai làm được.
Trong sách “Bão phác tử. Ngoại thiên”của tác giả Cát Hồng đã viết: “Kim dĩ cương chiết, thủy dĩ nhu toàn”, ý nói rằng kim loại vì cứng mà gãy, nước nhờ mềm mại mà vẹn toàn.
5. Hăm hở tiến lên
Nước ngày đêm chảy xiết, anh dũng mà tiến về phía trước, chảy qua rót đầy những chỗ trũng, hố sâu.
Khi gặp núi ngăn trở, nước tự biết chuyển mình chảy tiếp. Khi gặp vật ngăn cách, nước lại tự biết đảo chiều dòng chảy mà không chịu khuất phục.
Nước không sợ gian nan hiểm trở, không sợ khúc chiết, hăm hở tiến lên không ngừng.
6. Bao dung, vị tha
Nước được xưng là có lòng bao dung vĩ đại, bất luận là ân oán, đúng sai, vô luận là giọt nước ở sông lớn hay dòng suối nhỏ, đều có thể giống như Lâm Tắc Từ (tướng nhà Thanh) đã nói: “Hải nạp bách xuyên, hữu dung nãi đại, bích lập thiên nhận, vô dục tắc cương“ (ý nói biển lớn dung nạp trăm nghìn dòng sông, tấm lòng bao dung mới có thể trở nên vĩ đại, vách núi nghìn trượng sừng sững, không mang dục vọng thì có thể giữ mình cương trực).
Nước không cố chấp, không cao ngạo, tự cao tự đại. Nước có thể lật thuyền mà cũng có thể nâng thuyền, nước có trăm điều thiện mà không một điều dối lừa.
Lão Tử cũng nhấn mạnh rằng, một người nếu có thể khéo lựa chỗ khiêm nhường giống như nước, tâm tính bao dung vị tha giống như nước, nói chuyện có tín giống như quy luật lên xuống của thủy triều, đối nhân xử thế hợp tình hợp lý giống như sự công bằng của nước, làm việc dung hòa giống như nước, nắm bắt cơ hội giống như nước tùy thời mà chuyển động, không cùng người khác tranh giành thì người ấy vĩnh viễn tránh được tai họa mà gặp được bình an.
Theo trithucvn.net