Cổ nhân dạy, người bạn tốt có 3 phẩm chất như nước, như cháo và như trà. Nếu gặp được họ, hãy giữ thật chặt bởi đó chính là may mắn và phúc báo của bạn.
Người bạn có phẩm chất như nước
Có câu: “Người quân tử kết giao đạm bạc như nước”. Người bạn có phẩm chất như nước thì không nhiệt liệt, không sôi động, không phô trương, làm việc thiện mà không muốn người khác biết, cứ lặng lẽ âm thầm. Người bạn như nước khiến người ta có cảm giác không phụ thuộc nhưng lại không thể rời xa.
Đó là tình bạn giống như mối quan hệ giữa Quan Vũ và Lưu Bị. Kết nghĩa vườn đào, thề cùng sinh tử, Quan Vũ là em, là trợ thủ đồng thời cũng là tri kỷ của Lưu Bị. Ở dưới trướng Tào Tháo, dù hưởng vinh hoa phú quý, bạc vàng mỹ nữ, được ấn phong hầu nhưng Quan Vũ trước sau vẫn một lòng hướng về Lưu Bị khi ấy cũng đang phiêu dạt bốn bể, tay trắng dựng nghiệp. Sau, nghe tin Lưu Bị đang ở chỗ Viên Thiệu, Quan Vũ cưỡi Xích Thố không quản ngày đêm vượt nghìn dặm tìm về.
Sự kết giao của người quân tử thoạt nhìn thì nhạt như nước lã. Sự kết giao của kẻ tiểu nhân mới đầu tưởng ngọt nồng như rượu ngon mới cất. Nhưng cái nhạt của người quân tử sẽ dẫn đến thân tình, còn cái ngọt nồng vồ vập của kẻ tiểu nhân lại dẫn đến sự tuyệt giao. Đời người ta hội tụ vô cớ, dễ dãi thì cũng ly tan vô cớ.
Tiết Nhân Quý (613－683) là danh tướng thời nhà Đường. Từ nhỏ, ông đã chuyên tâm luyện văn luyện võ nhưng gia cảnh lại vô cùng bần hàn. Thuở hàn vi, vợ chồng Tiết Nhân Quý sống trong cảnh cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc. May có vợ chồng người bạn là Vương Mậu Sinh thường xuyên tiếp tế cho họ. Tiết Nhân Quý và Vương Mậu Sinh bởi thế kết nghĩa làm anh em, tình như thủ túc.
Về sau, Tiết Nhân Quý theo Đường Thái Tông chinh chiến nhiều năm, lập được chiến công hiển hách, được phong làm Bình Liêu Vương. Ngày ông nhậm chức, văn võ bá quan trong triều đến chúc mừng. Nhưng Tiết Nhân Quý đều khước từ không nhận quà của mọi người, chỉ nhận hai vò rượu ngon của Vương Mậu Sinh đưa đến.
Vừa mở vò rượu thì quan chấp sự Khải Phong sợ hãi, bởi ông phát hiện ra vò rượu bề ngoài nhìn như rượu ngon nhưng bên trong lại là nước lã. Vị quan nói: “Khởi bẩm Vương gia, người này thật lớn mật, dám trêu đùa cả Vương gia, xin Vương gia trừng phạt thật nặng!”.
Tiết Nhân Quý nghe xong chẳng những không tức giận mà còn lệnh quan chấp sự mang chén lớn ra, trước mặt mọi người uống ba bát nước trong mà Vương Mậu Sinh đưa tới.
Văn võ bá quan thấy vậy, lấy làm khó hiểu. Tiết Nhân Quý mới nói: “Thuở trước, ta gặp khó khăn, tất cả đều nương tựa vào vợ chồng Vương Mậu Sinh. Nếu không có họ cũng không có ta ngày hôm nay. Giờ đây hậu lễ của các vị ta không nhận, lại cố tình lấy nước lã mà Vương huynh đưa tới, bởi ta biết Vương huynh bần hàn. Tặng ta nước trong cũng là tâm ý tốt của Vương huynh, đây gọi là quân tử kết giao đạm bạc như nước”.
Từ đó về sau, mối quan hệ giữa Tiết Nhân Quý và Vương Mậu Sinh càng thêm gắn bó. Giai thoại “Quân tử chi giao đạm nhược thủy” (quân tử kết giao đạm bạc như nước) cũng bắt đầu lưu truyền từ đây.
“Quân tử kết giao đạm bạc như nước” chính là có ý rằng mối quan hệ kết giao giữa những người quân tử nên dựa theo Đạo. Tình bạn ấy phải giống như sự thuần khiết, cao thượng của nước. Nó không trộn lẫn với những tạp niệm về lợi ích vật chất ở nơi thế tục và tình cảm riêng tư. Mối quan hệ giữa bạn bè nếu được thuần khiết, không vụ lợi như vậy thì mới có thể gắn bó lâu dài.
Người bạn có phẩm chất như cháo
“Cháo làm ấm thân ấm lòng”. Người bạn có phẩm chất như cháo sẽ không thân thiết, xiểm nịnh khi nghèo hèn, không vồn vã, xa lạ khi giàu sang. Người bạn như cháo, mặc dù không tinh tế, khéo léo, không tao nhã, thanh lịch nhưng lại chứa một dư vị vô cùng đặc biệt, khó quên.
Khi bạn mệt mỏi, bị ngã lòng, thất ý hay khi chùn bước, họ sẽ luôn ở bên bạn trợ giúp, khiến bạn tỉnh ngộ ra. Tình bạn ấy giống như tình bạn tri kỷ, tự nhiên giữa Bão Thúc Nha và Quản Trọng vậy. Chuyện kể rằng, Bão Thúc Nha và Quản Trọng lúc nhỏ là bạn nối khố, vô cùng thân thiết. Nhà Quản Trọng nghèo còn gia cảnh Bão Thúc Nha có phần khá giả hơn.
Sau này, khi hai người góp vốn đi buôn, Quản Trọng thường chiếm lấy phần lời lãi nhiều hơn dù bỏ ít vốn hơn. Bão Thúc Nha thấy vậy cũng vẫn vui vẻ nhận phần thiệt về mình. Có người đem chuyện này phàn nàn với Thúc Nha, ông chỉ nói: “Nhà Quản Trọng nghèo, lấy phần nhiều hơn là đúng. Đó là ta cam tâm tình nguyện“.
Sau này, Tề Hoàn Công lên ngôi, cho mời Bão Thúc Nha ra làm Tể tướng phò tá việc nước. Thúc Nha lại tiến cử Quản Trọng, cho rằng Trọng giỏi hơn mình. Tề Hoàn Công tỏ ra do dự vì hồi trẻ Quản Trọng từng đầu quân dưới trướng địch thủ của mình và một lần ám sát hụt ông. Tuy nhiên Bão Thúc Nha lại thẳng thắn đáp rằng: “Quản Trọng tuy bắn trúng đai lưng của Chúa công nhưng đó là lòng trung thành với chủ. Nếu bệ hạ dùng Quản Trọng thì sẽ nắm cả thiên hạ trong lòng bàn tay“.
Tề Hoàn Công nghe lời, bèn phong Quản Trọng làm Tể tướng. Quả nhiên sau này chỉ trong vài năm, nước Tề trở nên hùng cường, xưng bá thiên hạ. Xưa nay người ta vẫn cho việc đó là do Tề Hoàn Công có con mắt nhìn người tinh tường. Rất ít người biết rằng nếu không có lòng tiến cử và tình bạn vô tư, chân thành của Bão Thúc Nha thì cũng không có một Quản Trọng thơm danh sử sách.
Người bạn có phẩm chất như trà
Trà vừa có vị thanh nhã vừa có vị cao quý. Người bạn có phẩm chất như trà có thể hun đúc, bồi dưỡng bạn, đề bạt bạn. Hai người không cần nói nhiều lời cũng hiểu nhau và hòa hợp cùng nhau. Tình bạn ấy giống như tình bạn giữa Bá Nha và Tử Kỳ.
Lúc Bá Nha đánh đàn, khi đàn đến đoạn miêu tả núi cao, Chung Tử Kỳ ngồi bên cạnh nói: “Ôi núi cao như Thái Sơn!“. Khi Bá Nha đàn đến khúc miêu tả nước chảy, Tử Kỳ liền nói: “Ôi nước chảy cuồn cuộn như sông!“. Sau khi Tử Kỳ chết, Bá Nha bèn đập vỡ cây đàn, bỏ đi ngón đàn tài tử của mình. Ông cho rằng không ai hiểu được tiếng đàn của mình bằng Tử Kỳ nữa. Sau này chữ “tri âm” dùng để chỉ người bạn hiểu được “tiếng lòng” của mình.
Một người bạn có phẩm chất như nước chính là bạn “thượng phẩm”, có phẩm chất như cháo chính là bạn “tinh phẩm” và có phẩm chất như trà thì đó là người bạn “tuyệt phẩm” vậy.
Chân Tâm / Theo ĐKN