Tác giả: Trình Thực
[ChanhKien.org]
Vào thời Đông Hán có hai vị hoàng thái hậu nổi tiếng, một người là con gái của Mã Viện – Mã Thái hậu, một người là cháu gái của Đặng Vũ – Đặng Thái hậu. Đặc điểm chung của cả hai người là khiêm tốn, thận trọng, cần kiệm và chất phác.
Sau khi hoàng đế nhà Đông Hán là Hán Minh đế qua đời, con nuôi của Mã Hoàng hậu là Lưu Đát lên ngôi (tức Hán Chương Đế), bà từ hoàng hậu trở thành thái hậu. Khi Hán Minh đế còn tại thế, ông khá nghiêm khắc với người bên nhà ngoại và không để ai trong nhà họ Mã có chức vụ cao. Hán Chương Đế cảm động trước ân nghĩa của mẫu hậu và muốn phong tặng cho ba người cậu. Mã Thái hậu kiên quyết từ chối và nói với hoàng đế rằng: “Phàm là ai đưa ra đề nghị như vậy đều chỉ là muốn lấy lòng ta để được hưởng lợi, hoàng thượng tuyệt đối không thể tin tưởng. Ta mặc y phục đều là loại vải thô, ăn gạo lức, không dùng son phấn, không đốt hương liệu, là do vốn tính tiết kiệm trời sinh sao? Không phải như vậy, mà là ta muốn làm gương. Năm ngoái, ta về nhà thì thấy cổng nhà nhộn nhịp, xe ngựa kéo đến nườm nượp, người vấn an hỏi thăm lũ lượt tới. Những người hầu trong nhà đều mặc áo xanh cổ trắng, rất có thần sắc. Nhìn lại người phu xe của ta thì quá là mộc mạc, giản đơn. Ta không trách mắng họ mà chỉ cắt đi khoản trợ cấp sinh hoạt hằng năm, để họ tự xem xét lại bản thân mình. Không thể quá nuông chiều, nghiêm khắc một chút thì hơn. Việc thăng quan tiến chức cho nhà ngoại, nếu làm không tốt sẽ đi theo vết xe đổ của Vương Mãng”. Mặc dù Chương đế thành tâm thành ý thuyết phục nhưng Mã Hoàng hậu đều không đáp ứng.
Mã Hoàng hậu nói với quan viên ở kinh thành rằng: Nếu người thân nào của Mã gia can thiệp vào chính trị, nói chuyện ân huệ, lôi kéo mối quan hệ thì sẽ bị trừng phạt theo pháp luật. Bà lại nói với người thân: Ai không tuân thủ luật pháp sẽ cắt đứt quan hệ họ hàng, đưa về quê làm ruộng. Vì vậy người nhà họ Mã lại càng thận trọng hơn trước.
Vài năm sau, Chương đế thấy rằng thiên hạ thái bình và nhất quyết muốn phong hầu tước cho cậu mình. Sau khi Mã Thái hậu biết được tình hình liền viết thư nói ra suy nghĩ của mình cho em trai Mã Liêu rằng: “Khi còn trẻ, ta ngưỡng mộ những cổ nhân lập ngôn lập đức, tên tuổi đi vào sử sách. Bây giờ già rồi, ta vẫn thận trọng tự trọng như ngày xưa, không tham hư danh. Ta mong cậu một lòng một dạ trước sau như một, để ta một khi nhắm mắt thì không còn điều gì phải hối hận. Vậy mà đến hôm nay, các người vẫn còn muốn phong hầu bái tước, ta thực sự chỉ có thể ôm hận suốt đời mà thôi”.
Sau khi xem xong thư của Thái hậu, ba huynh đệ Mã Liêu cảm thấy vô cùng bất an và kiên quyết từ chối việc thăng hầu tước của cháu ngoại (Hán Chương đế) và chỉ nhận tước hiệu danh dự là “Quan nội hầu”. Không lâu sau, Mã Thái hậu qua đời trong thanh thản bởi vì các anh trai, em trai không làm bà mất mặt.
Hơn 30 năm sau khi Mã Thái hậu qua đời, Đặng Thái hậu xuất hiện.
Đặng Thái hậu tên là Đặng Tuy, từ nhỏ bà đã thích đọc các tác phẩm kinh điển của Nho gia và có văn hóa tu dưỡng cao. Đầu tiên, Âm Hoàng hậu – hoàng hậu đầu tiên của Hán Hòa đế, ghen tị với bà và phao tin đồn rằng muốn giết cả nhà họ Đặng. Đặng Tuy quý nhân là một người thận trọng và thường ngồi đóng cửa một mình, đến cả hoàng đế cũng không gặp. Sau đó, Âm Hoàng hậu bị phế truất, Hán Hòa Đế nhất quyết muốn phong Đặng Tuy làm hoàng hậu. Bà đã từ chối bảy, tám lần trước khi miễn cưỡng chấp nhận lời đề nghị, nhưng bà không muốn bất kỳ đãi ngộ vật chất nào. Mỗi khi nghe nói nhà họ Đặng muốn thăng chức, bà đều không cho phép. Vì vậy, anh trai bà là Đặng Chất chưa từng được thăng chức trong thời đại của Hòa đế.
Sau khi Hán Hòa đế qua đời, con trai sơ sinh Lưu Long kế vị ngai vàng, Đặng Thái hậu buông rèm chấp chính, trên thực tế bà là nữ hoàng đế. Bà muốn anh em nhà họ Đặng trở thành những đại thần thân tín, nhưng hoàn toàn không có tham vọng thay thế ngai vàng. Không ngờ Lưu Long lại qua đời khi mới khoảng một tuổi, sử sách gọi ông là Thương Đế, tức là hoàng đế sơ sinh chết yểu. Đặng Thái hậu đón cháu trai Lưu Hỗ 14 tuổi của Hòa Đế vào cung kế thừa hoàng vị và bà tiếp tục chấp chính. Bà rất khâm phục gia đình của Mã Thái hậu và phong tước cho đời sau của cậu nhà họ Mã, đồng thời khen ngợi công lao và nhân cách của bậc tiền bối. Trước hậu quả xấu từ sự chuyên quyền của ngoại thích đời trước, bà không khoan nhượng chút nào đối với những người họ hàng phạm tội và thường xử phạt nặng hơn. Anh em nhà họ Đặng cũng biết rõ ràng điều này, nhiều lần yêu cầu rời khỏi triều đình và từ chức hầu tước với thái độ đều rất thành khẩn. Đặng Thái hậu rất tán đồng cách làm này và đồng ý với yêu cầu của họ.
Đặng Thái hậu kế thừa phong thái của Mã Thái hậu và rất coi trọng tính tiết kiệm. Bà hạ lệnh giảm bớt chi tiêu của hoàng thất, ngoại trừ việc cúng tế ở lăng mộ và đền thờ ra thì người trong cung không được lựa chọn lương thực, có gì thì ăn đó. Buổi sáng và tối chỉ được ăn một món ăn mặn giống nhau. Bà cho cắt giảm hơn một nửa lượng cống phẩm từ các nơi, kho chứa của cung điện và biệt quán (chỉ các cung điện ở nơi riêng biệt, cách xa kinh thành để bậc đế vương nghỉ dưỡng, tránh nóng…) không được bổ sung thêm, dùng hết thì thôi. Những nữ phạm nhân trong cung đều được thả về nhà, tất cả chim ưng của Thượng Lâm uyển cũng đều được bán hết.
Đặng Thái hậu rất coi trọng việc giáo dục văn hóa của hoàng thất. Bà đã tuyển dụng các Nho sinh có học vấn đạo đức tốt làm tiến sĩ dạy dỗ trẻ em và những cận vệ trẻ của hoàng tộc. Bà cũng cho hơn 70 người thân của nhà họ Lưu và họ Đặng tập trung học tại trường tư thục, 5 tuổi học lớp vỡ lòng, học kinh thư và đích thân giám sát các kỳ thi hàng năm. Bà viết cho anh họ Đặng Báo rằng: “Khi gia đình công hầu suy tàn, họ ăn mặc đẹp đẽ, no đủ, nào là xe tứ mã, uy phong lẫm liệt; nhưng khi nói đến các bài văn học thuật, thì họ lại có vẻ như bị nhốt trong bức tường quanh năm, chớp mắt đều là màu đen. Họ không hiểu lịch sử và con người, không biết thị phi trái phải. Đây chính là nguyên nhân dẫn đến tai họa, đại khái là như vậy”.
Mùa hè năm đó có một đợt hạn hán nghiêm trọng, người dân vô cùng khốn khổ. Đặng Thái hậu nghĩ: “Trời giáng hạn hán nghiêm trọng, có thể nhân gian có đại oan”. Sau đó bà đến thăm nhà tù Lạc Dương và đích thân thẩm vấn các tù nhân. Có một tù nhân vốn vô tội nhưng không chịu nổi sự tra tấn và bị buộc tội giết người, khắp thân thể đầy vết sẹo, không thể đi lại và được đưa đến gặp thái hậu bằng một chiếc cáng tre. Người tù nhân sợ viên cai ngục bên cạnh và không dám lên tiếng. Đến khi ông bị người đưa đi, đầu của ông mới dám ngẩng lên một chút, miệng mấp máy vài cái như muốn nói điều gì đó. Đặng Thái hậu liền hiểu chuyện và yêu cầu đưa ông quay lại để tự mình thẩm vấn. Cuối cùng sau khi làm rõ những oan uổng, bà lập tức hạ lệnh bỏ tù quan huyện Lạc Dương và yêu cầu ông ta phải đền tội.
Thật trùng hợp, đúng lúc trước khi thái hậu trở về cung, mưa lớn như trút nước từ trên trời xuống, người dân ai nấy đều mừng rỡ.
Đặng Thái hậu nắm quyền được 15 năm và tương đối ổn định về mặt chính trị. Dù có nhiều người nhà ngoại được phong tước, làm quan nhưng không ai muốn lật đổ nhà Hán, lập hoàng đế khác cho nhà họ Đặng. Tuy nhiên, sau khi Hán An đế lớn lên và yêu cầu Thái hậu trả lại quyền lực cho mình nhưng đã bị bà từ chối. Vì sao? Bà nhận thấy An đế chưa thực sự trưởng thành, sợ xảy ra chuyện lớn, bà thà để bản thân bận rộn còn hơn là giao quyền. Điều này đã để lại hậu họa cho gia đình họ Đặng.
Khi Đặng Thái hậu qua đời, An đế bị các gian thần xúi giục và bắt giam nhiều người nhà họ Đặng vào tù. Một số bị trục xuất về quê, một số bị bắt buộc tự sát. Chỉ trong vòng vài tháng, số người nhà họ Đặng còn lại không nhiều. Đây chắc chắn là một điều không ngờ đối với Đặng Thái hậu. Các trung thần và bách tính chỉ biết âm thầm thở dài, rơi nước mắt.
Mã Thái hậu và Đặng Thái hậu có phẩm cách giống nhau, mặc dù kết quả mà họ để lại là khác nhau, nhưng trong lịch sử, họ vẫn được kính trọng và khen ngợi như hình mẫu cho các nữ chủ nhân chốn cung đình!
ChanhKien.org