Chúng ta thường thấy cha mẹ, thầy cô dạy trẻ em rằng “Tiên học lễ, hậu học văn”. Đối với các cháu nhỏ thì cần phải biết cách cư xử cho phù hợp với vai trò làm con em, làm học sinh của mình, phải biết kính trọng người lớn, biết cư xử khiêm nhường… nên việc học lễ rất quan trọng.
Trẻ em như trang giấy trắng, nếu không dạy cho các cháu những điều tốt, không theo sát để điều chỉnh các cháu, thì các cháu dễ hình thành những thói quen xấu. Hành vi một khi đã trở thành thói quen thì rất khó sửa, cho dù con người sinh ra đều mang bản tính lương thiện, nhưng chỉ cần quá trình trưởng thành có những yếu tố không tốt tác động đến đứa trẻ, thì cả tương lai sau này của đứa trẻ cũng bị ảnh hưởng.
Vì vậy “Dưỡng bất giáo, phụ chi quá. Giáo bất nghiêm, sư chi đoạ” (trích Tam Tự Kinh), ý nghĩa là sinh ra con mà chỉ nuôi dưỡng chứ không giáo dục thì đó là lỗi của người làm cha mẹ, nếu dạy dỗ mà không nghiêm thì do thầy thất trách. Vai trò của cha mẹ và giáo viên đã được xác định rất rõ ràng trong việc bảo vệ bản tính thiện lương của một đứa trẻ và giúp cháu hình thành nhân cách tốt đẹp. Lễ là điều vô cùng quan trọng vì nó chính là biểu hiện ra bên ngoài của nhân cách tốt đẹp ấy. Một người lương thiện đến đâu, có thể nhìn vào hành vi cử chỉ lễ độ của người đó để đánh giá.
Đã là vậy thì đối với một người trưởng thành mà nói, Lễ cũng rất quan trọng, và đó hoàn toàn không phải chỉ là những điều mang tính hình thức. Thời cổ đại, nhiều vị vua nổi tiếng trong việc dùng Lễ để đối đãi với thần tử, ví dụ như Chu Văn Vương đi bộ 800 bước để nhường xe ngựa cho Khương Tử Nha, thể hiện thành ý và sự tôn trọng của mình đối với một nhân tài, sau đó triều đại nhà Chu đã kéo dài được đến 800 năm.
Đây không phải là sự trùng hợp ngẫu nhiên, mà chính là một bài học dành cho hậu thế, rằng những việc làm tốt của con người sẽ được đền đáp xứng đáng. Chu Văn Vương là vua một nước, nên ân phước của ông mang phúc báo đến cho cả vương triều thế hệ sau. Về phía thần tử thời quá khứ cũng vậy, chúng ta có thể thấy các vị quan tốt đều là những vị rất tôn trọng vua, gặp vua là lễ bái, lời nói hành vi đều khiêm nhường và tôn trọng, chỉ có gian thần như Đổng Trác mới lộng hành ngang ngược vô lễ, không quan tâm đến lễ nghi, khi quân phạm thượng.
Trong thời hiện đại, có lẽ khoảng cách giữa người với người đã trở nên gần nhau hơn nhiều. Trong các nước phương tây, người dân thậm chí mắng cả tổng thống nếu ông làm sai gì đó. Tại nơi làm việc, nhiều nhân viên không ngần ngại chỉ rõ sai lầm của cấp trên, và đưa ra những ý kiến cá nhân tốt hơn cho công việc chung. Họ rất tự tin, rất thẳng thắn và khẳng khái. Chúng ta nên nhìn nhận điều đó như thế nào? So sánh với quá khứ, cấp dưới dường như có vẻ sợ cấp trên, con người có vẻ thiếu bình đẳng với nhau. Tuy nhiên, vì sao trong quá khứ họ lại làm như vậy?
Nguyên nhân cho việc này lại là một điều rất thú vị, vì nó có liên quan đến sự vận hành của thiên địa. Theo quan niệm truyền thống, thì Trời cao Đất thấp, Trời là chủ tể, Đất có vai trò là nỗ lực giúp Trời hoàn thành sứ mệnh của Trời. Vậy nên khi đối chiếu với mối quan hệ này, thì vua ở vị trí cao, có trách nhiệm quản lí chăm lo cho toàn bộ người dân trong nước, thần tử ở vị trí thấp, có bổn phận trợ giúp vua hoàn thành việc của vua. Họ đứng ở góc độ trợ giúp vua mà suy nghĩ, cũng suy xét cho những người dưới quyền của mình, từ đó lựa chọn con đường hành động thích hợp. Mỗi người đều nhận thức được vai trò của bản thân, cũng biết vị trí cao thấp của mình, nên lễ nghi mà họ biểu đạt ra ngoài là xuất phát từ thành ý thực tâm.
Vậy thì trong một đất nước, người làm tổng thống là người có vị trí cao, và có trách nhiệm quản lí cả một quốc gia. Những người dân, hay các vị quan chức trong đất nước ấy phải chăng nên nỗ lực giúp tổng thống làm thật tốt công tác của ông, thay vì chỉ trích hoặc tự đưa ra ý kiến để thể hiện tài năng cá nhân của mình? Những người đang làm nhân viên tại các công sở, có phải nên giúp cấp trên hoàn thành nhiệm vụ chung, thay vì phản đối và tỏ ra mình mới là người giỏi giang? Nếu chúng ta có thể đối đãi như vậy với người ở vị trí cao hơn mình, thì cũng là đang làm gương cho người ở vị trí thấp hơn mình phải không? Có lẽ điều chúng ta nói, việc chúng ta làm ở nơi công tác cũng là xuất phát từ mong muốn giúp cho công việc hoàn thành thật tốt, giúp cho doanh nghiệp phát triển đi lên, vậy thì chỉ cần hoàn thiện chữ “Lễ” đối với cả cấp dưới và cấp trên, chắc chắn mọi thứ sẽ vận hành thật tốt. Bạn có nghĩ vậy không?
Khổng Tử nói: “Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân” – Điều mình không muốn thì đừng làm cho người khác. Chúng ta mong muốn điều gì? Chúng ta nghĩ mọi người xung quanh nên thể hiện sự tôn trọng và thiện ý đối với chúng ta như thế nào? Nếu như ai cũng có thể biểu đạt sự tôn trọng đối với người khác, nghĩ đến người khác trước khi nói hoặc làm gì đó, thì mối quan hệ giữa người với người sẽ trở nên tốt đẹp hơn nhiều. “Lễ” không phải thể hiện sự kém cỏi, yếu ớt, mà chính là thông điệp về sự hàm dưỡng và thiện lương của một người.
Bạn nghĩ thế nào về “Lễ” trong thời hiện đại? Hãy chia sẻ với chúng tôi qua phần bình luận bên dưới nhé. Vạn Điều Hay xin cảm ơn và hẹn gặp lại các bạn trong các chủ đề lần sau.
Hồng Ngọc
Xem thêm
Vạn Điều Hay