Sự kỳ diệu của kỹ thuật mở sọ thời cổ đại, không hề kém khoa học ngày nay? 

Kỹ năng Đông y cổ đại lạc hậu? Bạn đã nhầm! Các bác sĩ cổ đại có thể nhìn thấu cơ thể con người và thực hiện các ca phẫu thuật nằm ngoài tầm với của y học hiện đại. Nhưng tại sao kỹ năng ấy lại bị thất truyền? 

Năm 2019, Shane Antcliffe, một bệnh nhân người Anh, đến bệnh viện khám vì đau đầu kéo dài và mất trí nhớ, sau khi kiểm tra đã được chẩn đoán là bị u não. Vì vậy, sau sự sắp xếp cẩn thận của bác sĩ, Antcliffe đã thực hiện ca phẫu thuật mở sọ tỉnh táo (Awake Craniotomy) vào năm 2020. Cái gọi là phẫu thuật mở sọ tỉnh táo là chỉ gây mê một số phần não của bệnh nhân, cho phép bệnh nhân trải qua phẫu thuật trong khi vẫn duy trì ý thức. Các bác sĩ thường đề nghị phẫu thuật này khi khối u ở gần khu vực liên quan đến việc kiểm soát lời nói, ngôn ngữ hoặc chuyển động.

Nếu bệnh nhân tỉnh táo vào thời điểm phẫu thuật, đội ngũ y tế có thể đánh giá chính xác các chức năng được kiểm soát bởi từng phần não của bệnh nhân và tránh làm tổn thương các chức năng này trong quá trình phẫu thuật.

Trong cuộc phẫu thuật kéo dài 3 giờ đồng hồ, Antcliffe đã trò chuyện với các bác sĩ về trò chơi bóng đá yêu thích của mình, cũng như những câu chuyện trong gia đình. Anh ấy cũng kể vài câu chuyện cười cho bác sĩ nghe. Trong suốt quá trình phẫu thuật, anh ấy cảm thấy rất thoải mái và tự nhiên.

Mặc dù ca phẫu thuật rất thành công, khối u não đã được loại bỏ. Sau hai tuần điều trị anh đã được xuất viện. Điều đáng tiếc là các bác sĩ không thể chữa khỏi nguyên nhân gây ra khối u não nên Antcliffe vẫn tiếp tục chiến đấu với căn bệnh ung thư này.

Mọi người kinh ngạc trước kỹ thuật phẫu thuật mở sọ tuyệt vời ngày nay, nhưng nghiên cứu khảo cổ học cho thấy rằng phẫu thuật mở sọ thời cổ đại đã tồn tại.

Phẫu thuật sọ ở Israel cổ đại 3.000 năm trước

Các nhà khảo cổ học mới đây đã phát hiện ra hai hài cốt người có lịch sử hơn 3.500 năm tại địa điểm cổ đại nổi tiếng Megiddo ở miền bắc Israel. Nhưng điều đáng ngạc nhiên là có một cái lỗ bí ẩn phía trên hộp sọ của người anh trai.

Các chuyên gia suy đoán rằng người đàn ông này khoảng 21 đến 46 tuổi, hộp sọ của anh ta có 4 đường giao nhau và một khoảng trống hình vuông khoảng 3 cm. Tuy nhiên, xung quanh vết thương không có dấu hiệu lành lại, vì vậy có thể suy ra rằng anh ấy có thể đã qua đời ngay sau ca phẫu thuật. Về phần những mảnh sọ bị lấy đi, chúng cũng được đặt trong cùng một ngôi mộ cổ.

Người em trai với hộp sọ hoàn chỉnh đã chết trong độ tuổi từ 10 đến 20, và hài cốt của họ được chôn cất cùng nhau sau khi người anh trai cũng qua đời.

Rachel Kalisher, tác giả chính của nghiên cứu và là ứng viên tiến sĩ tại Đại học Brown, Hoa Kỳ, cho rằng lỗ vuông trên hộp sọ của anh trai là dấu vết của phẫu thuật não, cho đến nay đây là hộp sọ được phẫu thuật sớm nhất được tìm thấy trong khu vực.

Sau khi nghiên cứu, các nhà khảo cổ suy luận rằng hai anh em sống vào cuối thời đại đồ đồng từ năm 1550 trước Công nguyên đến năm 1450 trước Công nguyên, xương của họ được chôn cất tại khu vực giàu có nhất của Megiddo, rất gần cung điện hoàng gia lúc bấy giờ, thậm chí là một thành viên của gia đình hoàng gia vào thời điểm đó, bởi vì những người bình thường không thể nhận được sự đối xử đặc biệt đó.

Mặc dù bệnh nhân không sống sót sau ca phẫu thuật sọ não, nhưng phát hiện này chứng minh rằng những người có địa vị cao đã có thể sử dụng dịch vụ chăm sóc y tế tinh vi trong Thời đại đồ đồng.

Nghiên cứu sâu hơn của các nhà khảo cổ học cho thấy cả hai anh em đều có vết thương rõ ràng ở hộp sọ, có thể suy đoán rằng họ mắc các bệnh toàn thân như bệnh phong, bệnh lao hoặc thậm chí là bệnh di truyền.

Kalisher cũng đề cập rằng từ một phần bộ xương của hai anh em, răng và cấu trúc khuôn mặt của họ khác với người bình thường, có biểu hiện thiểu sản, có thể là chứng loạn sản hộp sọ hoặc hội chứng Down, đồng thời có dấu hiệu thiếu máu nghiêm trọng, có thể ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của họ. Kalisher nói: “Hai anh em phải xuất thân từ tầng lớp thượng lưu, họ không phải là người bình thường, đó là lý do tại sao họ có thể sống sót lâu hơn khi mắc bệnh hiểm nghèo.”

Các nhà khảo cổ học cho biết, phát hiện này là trường hợp mổ sọ sớm nhất ở vùng Trung Đông cổ đại, cung cấp bằng chứng cho sự phổ biến rộng rãi của phẫu thuật mổ sọ trên khắp thế giới từ hàng ngàn năm trước.

Phẫu thuật sọ não được ghi chép trong các thư tịch cổ

Các tài liệu lịch sử cổ đại của Trung Quốc đều ghi lại rằng những người từ Khu vực phía Tây đã biết cách thực hiện phẫu thuật cắt sọ. Đương nhiên, khái niệm người Tây Vực có nghĩa rộng, chủ yếu bao gồm người đến từ tất cả các quốc gia ở Trung Đông phía đông Tân Cương, Trung Quốc, đều gọi là người Tây Vực.

“Tân Đường thư” do Âu Dương Tu, một đại văn hào đời Tống biên soạn, có ghi lại một quốc gia tên là Phất Lâm, người đời sau xác minh rằng quốc gia Phất Lâm này chính là Đế quốc Đông La Mã, còn được gọi là Đế quốc Byzantine. Trong sách có viết: “Có thầy thuốc giỏi, có thể mổ não và loại bỏ ấu khuẩn để chữa bệnh cho mắt”. Họ có thể mở não và lấy ấu trùng ra để điều trị các bệnh như mù lòa, mắt nhìn không rõ hoặc đau đầu.

Trong số đó, Đào Tông Nghi, một học giả nổi tiếng thời nhà Nguyên, đã ghi lại một ca phẫu thuật mở sọ trong tập thứ 22 trong “Nam thôn xuyết canh lục”: Theo lời kể của một người đàn ông tên Nhậm Tử Chiêu, khi anh ta sống ở Đại Đô triều Nguyên, một đứa trẻ bên cạnh nhà thường nhức đầu, khi cơn đau đến, thường không chịu nổi. Một viên quan y, tức là bác sĩ từ Tây Vực, đã tiến hành phẫu thuật cho đứa trẻ. Ông ấy dùng dao rạch trán và lấy ra từ não một vật nhỏ giống như con cua đá và có thể di chuyển, ký sinh được lấy ra và bệnh đau đầu của đứa trẻ cũng được chữa khỏi.

Những ghi chép này chứng minh rằng phẫu thuật cắt sọ có lịch sử lâu đời ở Trung Đông cổ đại, các ghi chép lịch sử chứng minh rằng ít nhất là vào thời nhà Đường, phẫu thuật cắt sọ đã lan rộng đến Trung Nguyên.

Sự kỳ diệu của phẫu thuật cắt sọ 5000 năm trước ở Trung Quốc thời cổ đại

Tuy nhiên, lịch sử luôn có những cốt truyện phức tạp và khó hiểu.

Năm 2001, một hộp sọ được tìm thấy trong Ngôi mộ số 392 tại Khu văn hóa Phó Gia Đại Vấn Khẩu ở Quảng Nhiêu, tỉnh Sơn Đông. Một vết khuyết hình bầu dục dài 31×25mm ở xương đỉnh bên phải hộp sọ. Các chuyên gia đã nhiều lần đưa ra các suy đoán và chứng minh khác nhau, nhưng họ không thể chứng minh rằng lỗ sọ bị vỡ, cũng không phải bệnh lý, cũng không phải lỗ chấn thương.

Mặc dù kết luận này đã bị nghi ngờ bởi các chuyên gia khảo cổ học khác vào thời điểm đó, nhưng bằng chứng vật lý thực tế cho thấy mọi thứ đều có thể xảy ra. Do đó, các chuyên gia đã phải áp dụng các kỹ thuật nghiêm ngặt để chứng minh điều đó: dựa trên các cuộc kiểm tra X-quang và CT y tế, kết quả cho thấy vết khuyết trên hộp sọ là do phẫu thuật cắt sọ tạo thành. Mặt cắt ở mép chỗ khuyết nhẵn, đều và có hình vòng cung nên suy ra mô xương sau mổ đã được phục hồi và chủ nhân của ngôi mộ sau khi phẫu thuật đã sống rất lâu.

Từ những bằng chứng do khảo cổ học cung cấp, Trung Quốc cổ đại đã có thể thực hiện phẫu thuật mở hộp sọ cách đây 5.000 năm. Như vậy chứng minh rằng phẫu thuật cắt sọ ở Trung Quốc có thể xuất hiện sớm hơn ở Trung Đông cổ đại.

Điều này sẽ mang đến cho bạn một bí ẩn chưa có lời giải. Tại sao con người có thể thực hiện phẫu thuật mở sọ ở thời kỳ sớm như vậy? Hơn nữa, liệu có mối liên hệ kế thừa kỹ thuật nào giữa kỹ thuật mở sọ ở Trung Đông và kỹ thuật mở sọ ở Trung Quốc cổ đại không? Hay hai phương pháp có nguồn gốc độc lập?

Lương Nguyên Đế Tiêu Dịch của Nam triều đã biên soạn một cuốn sách tên là “Kim Lâu Tử”, chỉ dùng một câu: “Thuần Vu có thể mổ sọ để chữa não, và Nguyên Hóa có thể mổ bụng để làm sạch dạ dày”.

Có nghĩa là, Thuần Vu Ý thời Hán đã biết mổ sọ, Hoa Đà thời Tam Quốc đã biết mổ bụng. Ghi chép này ít nhất cho thấy rằng ở Trung Quốc cổ đại, phẫu thuật mở sọ được thực hiện vào những năm đầu của triều đại nhà Hán, và nó có thể đã được truyền từ đời này sang đời khác, một số người vẫn tin rằng phẫu thuật như vậy đã tồn tại vào thời Nam Bắc triều. Nhưng chỉ từ một câu đơn giản này chưa thể thể là chứng cứ cực kỳ vững chắc chứng minh thuật mổ sọ thời Hán rốt cuộc là thứ gì.

Điều này cũng có thể liên quan đến phương pháp kế thừa các kỹ năng y học cổ đại của Trung Quốc. Người xưa thích kiểu truyền thừa “thầy dẫn học trò”, thậm chí là đơn truyền hoặc truyền trong gia tộc, do đó, kỹ thuật y học này sẽ dễ dàng bị thất truyền do các nguyên nhân lịch sử.

Câu chuyện về Tào Tháo và Hoa Đà

Trong chính sử “Tam quốc chí”, có một tiểu sử dành riêng cho Hoa Đà, trong đó liệt kê một số trường hợp chữa bệnh nổi tiếng của Hoa Đà. Điều này cho thấy vào thời Tam Quốc, một số y thuật của Hoa Đà có thể được truyền lại, một số đơn thuốc cũng đã được truyền lại.

Hoa Đà cạo xương chữa vết thương trúng tên độc cho Quan Vũ. (Miền công cộng)

Truyền thuyết nổi tiếng nhất là Hoa Đà chữa bệnh cho Tào Tháo . “Tam quốc chí” ghi chép rằng Tào Tháo mắc bệnh “phong hàn” nên đã mời Hoa Đà đến chữa bệnh bằng châm cứu. Sau đó, Hoa Đà rời đi, khi trở về nhà, Hoa Đà không muốn quay lại tiếp tục khám bệnh cho Tào Tháo. Tào Tháo giận lắm, sai người tống giam Hoa Đà. Chẳng bao lâu, Hoa Đà chết trong tù.

Đánh giá từ các ghi chép của chính sử này, mặc dù chính sử “Tam quốc chí” có ghi rằng Hoa Đà sẽ mổ bụng, nhưng dường như không cho biết liệu Hoa Đà có mổ sọ hay không. Điều chúng ta có thể đoán là Hoa Đà có thể nghĩ rằng bệnh “nhức đầu” của Tào Tháo khó chữa, hoặc cho rằng mình không thể chữa khỏi nên cố tình từ chối gặp Tào Tháo, định về quê. Nhưng cách làm này đã khiến Tào Tháo tức giận và Hoa Đà đã tự làm hại mình.

Tuy nhiên, có một số khác biệt giữa mô tả trong “Tam quốc diễn nghĩa” và chính sử. Khi đó, Hoa Đà đến xem bệnh “nhức đầu” của Tào Tháo, Hoa Đà nói rất thẳng thắn: “Bệnh đau đầu của đại vương là do phong hàn, gốc bệnh ở trong đầu, gió không ra được. Uống thuốc sắc cũng vô dụng, không thể chữa khỏi, có một biện pháp: trước tiên uống canh ma phiến, sau đó dùng rìu sắc mở phần sọ, cạo gió độc ra, cuối cùng bỏ được gốc bệnh.”

Mô tả của Hoa Đà là một loại phẫu thuật mở sọ, rất giống với chi tiết cắt bỏ khối u não mà chúng tôi vừa đề cập ở phần đầu. Xét đến đoạn này, cho dù không biết Hoa Đà có thực hiện phẫu thuật sọ não hay không, nhưng tác giả “Tam Quốc Diễn Nghĩa” dường như cũng có hiểu biết nhất định về thao tác kỳ lạ này, nếu không làm sao có thể viết những gì Hoa Đà nói? Ngoài ra, tác giả Tam Quốc Diễn Nghĩa còn ca ngợi Hoa Đà bằng thơ rằng:

Hoa Đà tiên thuật tỷ Trường Tang,

Thần thức như khuy viên nhất phương.

Dịch nghĩa:

Hoa Đà Tiên thuật sánh Trường Tang
Mắt Thần nhìn thấu như xuyên tường

“Trường Tang” trong bài thơ đề cập đến là “Trường Tang Quân”, là sư phụ của Biển Thước, y học gia nổi tiếng nhất trong thời Chiến Quốc. Chính thầy Trường Tang đã truyền thụ dược phương cho Biển Thước, và còn có thể nhìn thấu lục phủ ngũ tạng và 8 kinh mạch của cơ thể con người. Biển Thước vì thế đã trở thành danh y đầu tiên được ghi chép trong lịch sử.

Tác giả “Tam Quốc Diễn Nghĩa” rõ ràng cho rằng Hoa Đà hẳn cũng có năng lực đặc biệt nhìn thấu cơ thể người giống như Biển Thước, để có thể chuẩn đoán chính xác căn bệnh “đau đầu” của Tào Tháo.

Tuy nhiên, để thể hiện phong cách kể chuyện của riêng mình và phù hợp với kết quả ghi chép trong chính sử, tác giả “Tam Quốc Diễn Nghĩa” đã yêu cầu Hoa Đà dùng những lời khuyên mạnh mẽ để thuyết phục Tào Tháo thực hiện việc mổ sọ này, thậm chí đưa ví dụ về việc Hoa Đà cạo xương lấy độc cho Quan Vũ Vụ để thuyết phục Tào Tháo. Tào Tháo rất đa nghi, sao có thể dễ dàng tin rằng mổ đầu có thể chữa bệnh được? Thế là Tào Tháo ra lệnh bắt giam Hoa Đà, thế là Hoa Đà chết trong ngục.

Nhiều người cho rằng, nếu Hoa Đà biết điều này sớm hơn, có thể đoán được tính cách và tâm tư của Tào Tháo, thì Hoa Đà có thể dùng phương pháp khác để thuyết phục Tào Tháo, không mổ sọ, để khiến Tào Tháo cảm thấy dễ chịu hơn và còn bảo toàn được mạng sống. Bằng cách này, kỹ năng thuật y học của Hoa Đà có thể được lưu truyền nhiều hơn.

Đúng thế, việc này cũng không khó để thuyết phục Tào Tháo, chỉ cần đưa một người khác cũng mắc bệnh não đến trước mặt Tào Tháo, để Tào Tháo tận mắt chứng kiến Hoa Đà phẫu thuật cho bệnh nhân, như vậy, thí nghiệm thành công Tào Tháo chắc chắn sẽ tâm phục khẩu phục.

Phù Dao – Epochtimes
Lý Ngọc biên dịch