Trong nền văn hóa do Thần truyền thụ lại cho nhân loại chúng ta, mọi người đều cho rằng vận mệnh của con người là do Trời cao đã định đoạt từ trước. Người ta cần phải kính Trời hiểu mệnh, cần phải biết rằng chỉ có tích Đức giữ Đức mới có thể được phúc báo. Một vị danh quan thời nhà Tống tên là Lã Mông Chính vốn khoan dung độ lượng, nhân hậu nhưng cương trực. Ông làm Tể tướng suốt 3 đời vua, từng làm một bài văn vần tên là “Phá diêu phú” trong đó đưa ra rất nhiều ví dụ về những câu chuyện nổi tiếng trong lịch sử, lấy đó để khuyên người đời: tất cả mọi sự trong thế gian này đều do Thiên thượng nắm trong tay, người ta cần phải hiểu Thiên mệnh, bất cứ việc gì cũng nên thuận theo tự nhiên, còn những việc cướp đoạt và tranh đấu vô nghĩa kia chẳng thể nào thay đổi được điều gì. Người ta nói ông từng lấy thiên văn chương ấy để giảng dạy cho Thái tử. Thời niên thiếu, Thái tử vô cùng kiêu ngạo không coi ai ra gì, nhưng sau khi xem xong tự nhiên biến đổi thái độ, trở nên bình thường, khiêm tốn hơn rất nhiều. Sau này Thái tử được lên ngôi kế vị ngai vàng, là vua Tống Chân Tông. Sau đây là toàn văn “Phá diêu phú” của Lã Mông Chính:
“Trời có lúc thịnh lúc suy khó lường, người ta có những chuyện họa phúc bất ngờ. Con rết có trăm chân, chạy không kịp con rắn. Gà trống có đôi cánh, nhưng bay không hơn gì con vịt. Con ngựa đi ngàn dặm đường, nhưng không có người cưỡi thì chẳng thể tự đi được. Người ta dù có chí khí ngút trời, nhưng vận số chưa đến thì cũng không làm nổi việc gì. Có câu: Con người sống ở thế gian, nếu được giàu sang phú quý cũng không thể phóng túng dâm đãng, dù nghèo khổ cũng không thể thay đổi chí hướng. Văn chương nổi tiếng trên đời, Khổng Tử cũng có lần bần cùng khốn khổ ở nước Trần. Võ lược siêu quần, Thái Công 1 cũng có lúc câu cá chờ thời ở sông Vị. Nhan Uyên 2 nào phải là người hung ác, nhưng chết sớm. Đạo Chích 3 đâu phải là người lương thiện, mà lại sống lâu. Vua Nghiêu là một vị Thánh vương sáng suốt, lại sinh ra đứa con hư hỏng. Cổ Tẩu 4 là kẻ ngu muội và ngoan cố nhưng lại sinh ra người con rất hiếu thảo. Trương Lương vốn là thường dân áo vải, nhưng gặp được Tiêu Hà thì trở thành quan huyện. Yến Tử, thân hình cao chưa đầy 5 thước 5 mà được phong làm Tể Tướng nước Tề; Khổng Minh sống trong túp lều tranh, mà có thể làm Quân sư cho nhà Thục Hán.
Sở Vương tuy hùng mạnh, cuối cùng phải tự vẫn ở sông Ô giang; Hán Vương tuy yếu thế, mà lại có được giang sơn vạn dặm. Lý Quảng có oai phong bắn được hổ dữ, nhưng đến già vẫn không được phong tước; Phùng Đường có tài cưỡi rồng, mà suốt đời không có cơ hội. Hàn Tín khi chưa gặp thời, nghèo đến độ thường ngày không có đủ ba bữa cơm ăn, nhưng khi vận may đến, thì lưng đeo ngọc ấn dài 3 thước, một khi số mạng suy sụp thì cũng phải chết vào tay một người phụ nữ.
Có người lúc đầu nghèo khổ rồi sau lại giàu có; có người lúc còn trẻ yếu đuối mà về già lại tráng kiện. Có người bụng đầy văn chương, đến già cũng không thi đỗ; có người tài nghệ và học vấn nông cạn nhưng lại thi đỗ từ lúc còn thiếu niên. Cung nữ trong hoàng cung, gặp vận không may thì cũng thành kỹ nữ và hầu thiếp; gái lầu xanh gặp thời thế lại trở thành phu nhân quý phái. Thanh xuân mỹ nữ, lại lấy người ngu xuẩn làm chồng; khôi ngô tuấn tú lại lấy người vợ thô xấu. Rồng chưa gặp thời, cũng lặn cùng đám cá đám rùa; người quân tử khi thất thế cũng phải chắp tay dưới kẻ tiểu nhân. Khi nghèo khó áo quần rách nát, vẫn phải bảo tồn tác phong nghi lễ; khi gặp phải chuyện buồn, vẫn phải giữ cho tâm bình tĩnh. Thời thế chưa đến, chỉ nên an phận nghèo; nếu tâm chân thành không lừa dối, tất nhiên sẽ có ngày được mở mày mở mặt. Người quân tử ban đầu nghèo khổ, nhưng vẫn có cốt cách phong thái trời cho; kẻ tiểu nhân bất chợt giàu sang, thì vẫn cứ là người thấp kém.
Thiên Đường không gặp thời, thì mặt Trời mặt trăng không tỏa sáng; Đất chưa gặp thời, thì cây cỏ không sinh sôi; khi nước không gặp thời, thì sóng gió sẽ nổi lên; khi con người không gặp thời thì vận may không đến. Phúc và lộc của con người, trong số mạng đã được an bài định sẵn, giàu sang phú quý có ai mà chẳng muốn? Người ta nếu không theo căn cơ Bát tự 6, có thể nào làm quan làm tướng được không?
Trước kia ta cư ngụ ở Lạc Dương, xin ăn của các nhà sư, tối ngủ trong một hốc đá đục bên sườn núi, quần áo không đủ che thân, thức ăn không đủ no lòng, người trên thì khinh ghét, kẻ dưới thì chán ngán. Đời sống của ta bần tiện, chẳng phải vì ta không tốt. Bây giờ ta ở chốn triều đình, làm quan đến cực phẩm, ở địa vị Tam Công, địa vị chỉ khom lưng dưới một người mà đứng trên cả ngàn vạn người, có quyền quất roi phạt trăm quan, có quyền chém kẻ nào không tốt. Quần áo có gấm vóc ngàn rương, thức ăn hàng trăm món ngon vật lạ, hễ ra ngoài là có tráng sĩ cầm côn bảo vệ, khi về nhà là có giai nhân hầu rượu, người trên yêu mến ta, kẻ dưới ủng hộ ta. Đời sống của ta phú quý, chẳng phải vì tài năng của ta, mà đó là thời của ta! Cũng là vận của ta! Cũng là Mệnh của ta!
Than ôi! Con người sống trên thế gian, phú quý không thể cố dùng đến tận cùng, bần tiện không thể tự lừa dối bản thân, bởi vì Thiên Địa tuần hoàn, xoay vần mãi mãi “.
Chú thích:
Phá Diêu: cái hốc đá bên sườn núi mà người nghèo dùng làm nơi ở.
[1] Thái Công: Khương Tử Nha, là hiền thần đời Đông Chu.
[2] Nhan Uyên: là một học trò của Khổng Tử.
[3] Đạo Chích: tên của một tướng cướp.
[4] Cổ Tẩu: cha của vua Thuấn.
[5] Thước: đơn vị đo lường thời xưa của Trung Quốc = 1/3 mét
[6] Bát tự: 8 chữ Thiên Can và Địa Chi của năm, tháng, ngày, giờ sinh của một người. Thường dùng để làm căn cứ đoán số mệnh trong một số phép toán quái.